در حج هم دو بخش وجود دارد: یکی ظاهر حج و دیگری مفهوم حج.
بحث حج؛
در حج هم دو بخش وجود داره؛ یک- ظاهر حج. دو – مفهوم حج.
از جمله موضوعات مطرح در ظاهر حج، سیر تکامل ظاهر حج است که باید در ماجرای انبیاء به دنبال آن گشت. چرا خداوند رفتار برخی از افراد مانند هاجر س را در ظاهر حج گنجانده است؟
در ظاهر حج چند تا بحث وجود داره، یکی تکمیل شدن ظاهر حج، یعنی آیا ظاهر حج که الان وجود داره در دوران ابراهیم علیه السلام هم همینطور بوده؟ در دوران موسی علیه السلام هم همینطور بوده؟ در دوران قبل از ابراهیم علیه السلام هم همین بوده یا اینکه تغییر کرده؟ اگر تغییر کرده به چه دلیلی تغییر کرده؟ علت ظاهر حج چیه؟ و چرا تغییر کرده؟ اینکه یک فردی به نام هاجر سلام الله علیها رفتاری نشون بدن و خداوند اون رفتار رو در حج و در ظاهر حج قرار بده، بفرماید که همه باید برید و این رفتار رو انجام بدید و اون رو بیاره در حج قرار بده نه در جای دیگری، به عنوان یک الگو مطرح نکنه و بگه که اون رفتار چقدر رفتار خوبی هست، برید و اون رفتار رو هم انجام بدید بلکه اون رفتار هاجر سلام الله علیها رو در حج قرار بده معلوم میشه که خداوند برخی از رفتارها رو انتخاب میکنه و او رفتارها رو به عنوان یک الگو در ظاهر حج قرار میده. پس احتمالا باید بحثی وجود داشته باشه با عنوان« سیر تکامل ظاهر حج».
آیا رسول الله ص در ظاهر حج تغییری ایجاد نمودند؟
خوب هست که بررسی بشه که ببینیم آیا در صدر اسلام این اتفاق افتاده؟ آیا رسول الله صلوات الله علیه هم در ظاهر حج تغییری ایجاد کرده اند؟ آیا بعد از بعثت رسول الله صلوات الله علیه و آله در ظاهر حج تغییری انجام شده؟
حج پیرامون کعبه صورت می‌گیرد، از طرفی کعبه قبله نیز می‌باشد؛ زمانی که کعبه، قبله نبوده حج به چه صورت بوده است؟
در بعضی از مباحث مربوط به حج ظاهرا بین« کعبه» که حج درونش و پیرامونش انجام میشه و« قبله» ارتباط وجود داره. اون دوره ای که کعبه قبله نبوده حج به چه شکل اجرا میشده؟ آیا ظاهر حج تغییری داشته؟
قربانی در حج در زمان ابراهیم ع ابداع شد؛ آیا قبل از ابراهیم ع در حج موضوع قربانی وجود داشته است.
بله پس یک مفهوم رو باید دنبال کرد« سیر تکامل ظاهر حج». ببینید در ماجرای ابراهیم علیه السلام« قربانی» ابداع میشه، آیا قبل از اون هم بوده؟ آیا سالهای قبل از اون که ابراهیم علیه السلام حج میرفته، آیا قربانی ای بوده؟ یا اصلا حج نمیرفته؟
در بحث حج یک عنوان اصلی، تاریخ حج است و از زیر مجموعه‌های آن سیر تکامل ظاهر حج می‌باشد.
یعنی یک بحث وجود داره با عنوان« تاریخ حج» و در بحث تاریخ حج یک بحثی وجود داره با عنوان« سیر تکامل ظاهر حج».
اگر در تاریخ حج اثبات شود که پیامبری مانند ابراهیم ع به حج می‌پرداخته فتح بابی در گفتگوی بین ادیان صورت می‌گیرد؛ چرا که همه پیروان ادیان الهی پیامبری ابراهیم ع را قبول دارند.
جالبه، اگر بشه تاریخ حج رو اثبات کرد( هم متکی به به منابع اسلام و هم متکی به منابع خارج از اسلام) یک مطلب جالبی برای این دوره خواهد بود، برای بسیاری از انسان های سایر ادیان. اگر بشه اثبات کرد که انبیاء به حج میرفتند آیا نشانه ای، سرنخی هم در منابع اسلام و هم در منابع خارج از اسلام برای این موضوع وجود داره؟
ببینید مثلا اگر از منابع اسلام و همچنین از منابع غیر اسلام( یعنی کتب سایر ادیان و سایر کتب مثل تاریخ و امثالهم) اثبات کنید که ابراهیم علیه السلام حج بجا آورده، ابراهیم علیه السلام اهل حج بوده خب این یک اتفاق جالب هست.
اونی که قبول داره موسی علیه السلام پیامبر هست نمیتونه بگه که ابراهیم صلوات الله علیه پیامبر نیست،رسول خدا نیست، اون فرد هم قبول داره. نمیتونه بگه که اسماعیل و یعقوب علیهما السلام پیامبر نیستند و اونها رو قبول نداشته باشه، نمیتونه بگه اینها پیامبر هستند، اینها رو قبول داریم، ما قوم بنی اسرائیل هستیم، انبیاء تا ابراهیم علیه السلام رو قبول داریم یا اینکه انبیاء قبل از ابراهیم علیه السلام رو قبول داریم و ابراهیم علیه السلام رو قبول نداریم، نمیتونه اینجوری بگه. پس ابراهیم علیه السلام رو به عنوان یک نبی و رسول قبول داره. باید بتونه پاسخ بده که این رفتار حج برای ابراهیم علیه السلام چی بوده؟آیا دین ابراهیم با دین فرزندان ابراهیم فرق داشته؟ شما پیرو یکی از فرزندان ابراهیم علیه السلام هستید، آیا دین این فرزند با دین ابراهیم علیه السلام فرق داشته؟ اگر بگید که نه، گفته میشه که پس این فرزند ابراهیم علیه السلام هم حج بجا میآورده.
یعنی اگر بشه از یکی از انبیاء مانند ابراهیم علیه السلام وارد شد و اثبات کرد که این نبی حج بجا میآورده یعنی میرفته مکه، در قبال خانه‌ی کعبه مناسکی بجا میآورده( هر مناسکی) این فتح بابی میشه برای بسیاری از بحث ها.
بعبارتی تاریخ مکه، تاریخ مسجد الحرام و تاریح کعبه و به دنبال اون تاریخ مناسک مربوط به کعبه و مسجد الحرام مطلب جالبی خواهد بود.
آیا این تاریخ از زمان سید ما رسول الله صلوات الله علیه و آله ابداع شده یا قبل از اون بوده؟ شما در تاریخ( نه در منابع اسلامی) سرنخ هایی پیدا میکنی که قبل از اون بوده.
پس این یک مطلب در مورد تاریخ حج و در درون تاریخ حج بحثی با عنوان« سیر تکامل ظاهر حج».
از موضوعاتی که در ظاهر حج وجود دارد عبارتست از: مناسک حج، ترتیب در مناسک، مکانها، زمانها و انواع حج
در بحث ظاهر حج ممکنه ما چند دسته بحث داشته باشیم باید روی اونها فکر بشه، بررسی بشه، دسته بندی ها انجام بشه. موضوع« مناسک در ظاهر حج»، موضوع« احکام در ظاهر حج»، بحث« ترتیب ها در ظاهر حج»، بحث« مکانها در ظاهر حج»، بحث« زمانها در ظاهر حج»( محور بحث حج تمتع هست و حج عمره رو بعد از بررسی حج تمتع باید بررسی کرد). پس تا اینجا یک نکته در رابطه با تاریخ حج و ظاهر حج.
اگر با توجه به منابع اسلامی و غیر اسلامی اثبات شود که حج، رفتاری مشترک بین تمام ادیان بوده گام بزرگی برداشته شده است.
مطلب دیگر اینکه ما در کتاب حج باید فصول مختلفی رو دنبال کنیم مثلا در بخشی بایستی به تاریخ حج بپردازیم، شاید بخش های ابتدایی کتاب باشه و اگر خدا محبت کنه و بشه اثبات کرد و به این نتیجه رسید که با منابع اسلام و منابع خارج از اسلام بشه اثبات کرد که حج یک رفتار فرادینی هست( فرادینی به مفهوم خارج از دین نیست بلکه به مفهوم این هست که فقط مختص دین اسلام نیست) حج رفتاری مربوط به همه ی ادیان هست( البته غیر دین که دیگه رفتاری نداره) رفتاری مربوط به همه ی ادیان هست. اگر به این جمع بندی برسیم( فارغ از اینکه کیفیت و کمیت حج در سایر ادیان به چه شکل بوده) فقط اثبات این موضوع انجام بشه یک گام بزرگ به پیش رو خواهد بو.
در تاریخ حج باید تاریخ شهر مکه وتاریخ کعبه بررسی شود.
بله در تاریخ حج ما بایستی تاریخ شهر مکه رو هم بررسی کنیم، تاریخ کعبه رو هم بررسی کنیم، واقعا اون موقعی که ابراهیم علیه السلام از ذریه اش رو اونجا برد و ساکن کرد اونجا چی بود؟ بیابان بود؟ خانه ی کعبه بود؟
تاریخ، ماجراها و رفتارهای ابراهیم ع اگر از منابع مشترک ادیان مختلف بررسی شود می‌تواند نقطه اشتراکی برای همه ادیان باشد. ابراهیم ع نقطه مشترک تمام ادیان می‌باشد.
در پرانتز عرض کنم که:( ماجرای ابراهیم علیه السلام، تاریخ ابراهیم علیه السلام، رفتارهای ابراهیم علیه السلام و دین ابراهیم علیه السلام میتونه نقطه ی اشتراکی برای همه ی ادیان باشه و شاید بسیاری از تناقضات و اختلافات رو حل کنه ( البته به شرط اینکه خارج از منابع یک دین اثبات بشه یا از منابع مشترک همه ی ادیان اثبات بشه یعنی موضوعی در مورد ابراهیم علیه السلام بحث بشه که در همه ی ادیان در موردش بحث شده و همه هم قبول دارن).
یعنی باید از یهودی ها پرسید که نظر شما در مورد ابراهیم علیه السلام چیه؟ تعریف و توصیفتون از ابراهیم علیه السلام چی هست؟ ایشون چه کسی بوده؟ چه کار میکرده؟ از مسیحی ها باید پرسید که نظرتون در مورد ابراهیم علیه السلام چیه؟
در قرآن مطرح شده و ما مدعی هستیم که پیرو ابراهیم علیه السلام هستیم حتی رسول ما پیرو ابراهیم علیه السلام بوده پس واهمه نداریم. باشه. آقا! موسی علیه السلام و عیسی علیه السلام و رسول الله صلوات الله علیه فعلا به کنار، بیایید در مورد ابراهیم علیه السلام بحث کنیم، نقاط مشترکی از ایشون پیدا کنیم.
شاید یک از دلایلی که قرآن از ابراهیم علیه السلام بعنوان یک اسوه و یک الگو صحبت میکنه این باشه که داره ما رو به سمت ابراهیم علیه السلام سوق میده. اگر بخواهیم با دیگران هم مُحاجّه کنیم بگیم که بیایید سراغ ابراهیم علیه السلام. در اینکه موسی علیه السلام از دین ابراهیم علیه السلام پیروی کرده شکی نیست. یک یهودی میگه که دین موسی علیه السلام کاملتر شده؟ باشه قبول ولی نفی نکرده. یعنی یک یهودی نمیتونه اعتقاد داشته باشه که موسی علیه السلام، ابراهیم علیه السلام رو نفی کرده و راهشون دوتا راه هست. یک مسیحی نمیتونه اعتقاد داشته باشه که عیسی علیه السلام ابراهیم علیه السلام رو نفی کرده و راهشون دو تا راه هست( فارغ از اینکه نظرشون در مورد موسی علیه السلام چی باشه).
برخی یهودی ها میگن که آخرین پیامبر موسی بوده. مسیحی ها میگن آخرین پیامبر عیسی بوده. ما میگیم آخرین پیامبر رسول الله صلوات الله علیه و آله بوده چون آخرین پیامبر، رسول الله صلوات الله علیه و آله بوده به مسیحی ها و یهودی ها میگیم که ما عیسی علیه السلام و موسی علیه السلام رو قبول داریم ولی خب آخرین پیامبر رسول الله بوده پس پیرو ایشون هستیم اما اونها میگن که نه! ما قبول نداریم که فلانی پیامبر بوده و ما پیرو موسی علیه السلام هستیم.
یک جهت آیاتی که در آن از رسول الله ص خواسته شده تا از ابراهیم ع پیروی کنند این است که همه اهل کتاب رسالت ابراهیم ع را قبول دارند.
میگیم که آقا! صبر کیند اینجا نمیتونیم به تفاهم برسیم. همه ی ما قبول داریم که ابراهیم علیه السلام رسول خدا بوده پس بریم پیرو دین ایشون بشیم. شاید یک جهت استفاده از آیاتی که در مورد رسول الله صلوات الله علیه هست که در اون آیات گفته میشه که" بهشون بگو که من از ابراهیم علیه السلام تبعیت میکنم، من اصلا به دنبال ابراهیم علیه السلام هستم"شاید یک جهت استفاده از این آیات این هست که به این دعوا خاتمه بده. چون اگر بگه من پیرو عیسی علیه السلام هستم یهودی ها میگن که خب ما قبول نداریم و یا اگر گفته میشد که من پیرو موسی علیه السلام هستم مسیحی میگن که ما جلوتر هستیم.
در اون آیات گفته شده که:" پیرو ابراهیم علیه السلام هستم". بیایید در مورد نقطه ی مشترک صحبت کنیم.
از بخشهای کتاب حج بحث جغرافیای حج است؛ موقعیت کعبه در قبال سایر نقاط روی زمین و همینطور نسبت به کیهان
یک بخش دیگر هم در کتاب حج شاید خوب باشه که بهش پرداخته بشه بحث« جغرافیای حج» هست.
چرا این جغرافیا؟ موقعیت این چغرافیا در سطح کره ی زمین کجاست؟ نسبتش با سایر مناطق مهم چی هست؟
حتی اگر بشه بصورت پیشرفته تر، این جغرافیا در بحث کیهان شناسی بررسی بشه.
کتاب اول حج شامل مباحث تاریخ حج و ظاهر حج می‌باشد.
یک بخش دیگر داشته باشیم در مورد« ظاهر حج» به مفهوم« احکام، مناسک، مکانها، زمانها، انواع حج» این ها رو در یک بخشی داشته باشیم با عنوان« ظاهر حج».
این باشه« کتاب اول در مورد حج».
کتاب دوم حج شامل معارف حج با زیرعنوانهای سرّ ظاهر، امام حج، معلم حج، درجات حج و رابطه حج با سایر موضوعات دین می‌باشد.
« کتاب دوم برسیم به معارف حج» . یعنی در کتاب دوم حج به معارف حج بپرداریم. در معارف حج به« سرّ ظاهر» بپردازیم، به موضوعات قرآنی در مورد حج بپردازیم، به« معلم حج»، به« امام حج»بپردازیم، به« درجات حج» بپردازیم، به رابطه حج با سایر موضوعات دین و جایگاهش در دین بپردازیم.
از بخش سوم به بعد( یعنی ظاهر حج و معارف حج و به بعد) ما بنامون بر اساس معارف شیعه، معارف تشیع هست. در مورد سایر مذاهب اسلام هم اگر که بنا بود که بررسی بشه به شکل ضمیمه یا پیوست در کتاب بیاد یعنی بنای مقایسه و بحث و اینها رو نداریم بلکه بنای مطرح کرده حج از نگاه تشیع رو داریم.
کتاب سوم شامل درس‌های حج است از جمله بحث تعلیم و تربیت در حج
در کتاب سوم از حج به« درس ها حج» بپردازیم. یعنی بر اساس کتاب اول که بحث ظاهر حج ختم میشه و بر اساس کتاب دوم که در خصوص معارف حج بحث میشه به درس های حج بپردازیم از جمله بحث« تعلیم و تربیت».
ویژگیها و صفات متولیان حج باید از درون قرآن بیان شود. رفتار این افراد باید مطابق با قرآن باشد.
یک نکته عرض کنیم:
با استفاده از قرآن و روایات میشه بحث جالبی در مورد متولیان حج داشت،
متولیان مسجد الحرام، متولیان کعبه و متولیان حج. اینکه این افراد باید چه ویژگی های شخصی ای در زمینه اخلاق ، ایمان و صفات و رفتار داشته باشن و چه دستورالعملی در این تولیت که دارن براشون وجود داره. یعنی بر اساس چه اصول و قاعده ای باید رفتار کنند.
سیر تاریخی متولیان حج از قبل از اسلام تاکنون احصی گردد.
خب این بررسی بشه و یک سیر تاریخی از متولیان مسجد الحرام بدست بیاد حتی قبل از اسلام اینکه چه کسانی بودند؟ چه جوری بودند؟ به آینده.
در حج ممکن است کسانی به ظاهر متولی باشند ولی در باطن فرد دیگری تولیت حج را بر عهده گرفته باشد. در ظاهر کسانی بیت الله را نظافت میکنند، حاجیانی که به این موضوع بسنده میکنند با تولیت این افراد به حج رفته‌اند ولی ممکن است کسان دیگری باشند که با تولیت ولی باطنی به حج بروند.
و بحث دیگری هم که وجود داره« متولیان ظاهری و متولیان باطنی در حج» هست.
مثلا احتمالا قبل از اسلام یک دوره هایی برخی افراد بر مسجدالحرام و کعبه سیطره داشتند که مشرک بودند و در ظاهر متولی مسجد الحرام بودند ولی در باطن و در واقع متولی مسجدالحرام فرد دیگری بود و کسانی که میخواستند به حج برن با تولیت او میرفتند نه با تولیت اون متولیان ظاهری که مشرک بودند.
این ماجرا ممکنه در زمانهای مختلفی وجود داشته باشه، مثلا در این روزگار در ظاهر متولیان حج یک کسانی هستند، اونها مسجدالحرام رو در ظاهر تمیز میکنند، به تعبیری برای« طائِفِین و رَاکِعِین و رُکَّعِ السُجُود» طهارت میکنند، خب بعضی افراد ممکنه به این طهارت بسنده کنند پس اینها به تولیت این افراد درآمده اند و بها داده اند ولی بعضی افراد به این توجه نمیکنند و به متولی واقعی حج توجه میکنند و میخوان که او فضای بیت خدا رو برای اینها مطهر کنه.
