هر وقت دستوالعملی در قران مطرح است باید به دنبال چرایی آن بود
یه نکته عرض کنیم. در آیات قرآن وقتی دستورالعملی برای انسان ها مطرح است. مثلا دستورالعملی برای مؤمنین مطرح هست، قبلش یه سؤال بگذاریم. چرا این دستورالعمل مطرح هست؟ برای چی باید این کار رو انجام بدیم. خداوند چرا اینجا فرموده این کار رو انجام بدید؟ می شه یک جواب کلی داد. برای اینکه بالاخره انسان باید رشد کنه. خوب این یه جواب کلی است، درسته ولی خیلی کلی است. چرا خداوند در فلان آیه این چهار دستورالعمل رو فرموده و گفته اینها رو الان مراعات کنید. دنبال این باشید. حالا دستورالعمل می تونه با خطاب امر باشه، هم با کنایه باشه، هم با گفتن یک خبر باشه. چرا خداوند اونجا این رو فرموده؟
در آیه 31 الروم دستورالعملی داده شده که «مُنِيبِينَ إِلَيْهِ وَ اتَّقُوهُ وَ أَقِيمُواْ الصَّلَوةَ وَ لَا تَكُونُواْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ»، باید به دنبال جواب چرایی این دستورالعمل بود
مثلا در آیه 31 سوره روم، خداوند فرموده که: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، مُنِيبِينَ إِلَيْهِ وَ اتَّقُوهُ وَ أَقِيمُواْ الصَّلَوةَ وَ لَا تَكُونُواْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ(31). شما می فرمایی چرا؟ برای چی اینجوری باشیم؟ برای اینکه آدم خوبی باشیم؟ خوب جاهای دیگه هم این رو فرموده بودی. خیلی جاها به ما گفتی اهل انابه باشید. خیلی جاها به ما گفتی اهل تقوا باشید. خیلی جاها به ما گفتی اهل اقامه نماز باشید. دوباره تکرار کردی؟ تذکری برای بار چندمه؟ بله پس شما کنار این موضوعات یک علامت سؤال بگذارید. به این معنا که، چرا این مطلب گفته شده؟ چرا در اینجا گفته شده؟ چرا در این فراز گفته شده؟ خوب بارها شبیه به این مضامین در آیات مختلف قرآن گفته شده. چرا دوباره اینجا گفته می شه؟ آیا این دوباره است؟ آیا این تذکری که اینجا گفته شده، آیا این دستورالعملی که اینجا گفته شده، یه تذکری در مورد مواردی است که قبلا گفته شده؟ در جاهای دیگه گفته شده؟ چرا دقیقاً اینجا باید گفته بشه؟
با توجه به وحدت رویه در قران، تغییر خطابها موضوعی است که می‌تواند در مورد یافتن و چرایی این دستورالعملها کمک کننده باشد
مثلا در آیه قبلش مطرح هست در آیه 30 که، فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا، یه دستورالعمل برای رسول الله ص مطرح است. خوب خدایا شما با رسول الله ص صحبت داشتی، صحبتت رو فرمودی. به ایشون مطلبی رو گفتی، چرا بلافاصله برای ما یک دستورالعمل تعیین می کنی؟ یکی از موضوعاتی که می تونه نقاط این سؤالها رو، محل این سؤالها رو بیشتر برای ما معلوم کنه، تغییر در خطاب ها هست. خوب خداوند خطاب به رسول الله ص صحبت می کنه، بعد ناگهان تغییر خطاب می ده، وبا مؤمنین صحبت می کنه. خوب چرا ؟ این صحبت برای مؤمنین چه ضرورتی داشت؟ و چه ضرورت داشت پس اون خطاب به رسول الله ص انجام بشه؟ بله در کلام متکلم، در کلام متکلم قرآن یک وحدت رویه وجود داره، که شما باید این رو دنبال کنید. خداوند یک وحدت رویه رو دنبال می کنه در کلام، لذا وقتی خطاب عوض می شه، دارای یک وحدت رویه است. بی ربط نیست. حتی خطاب عوض نشه. زمانی که خطاب عوض نمی شه. بعنوان مثال با رسول الله ص صحبت می کنه، صحبت میشه در قرآن، خطاب رسول الله ص هست. بعد در خطاب رسول الله ص، در مورد مؤمنین یه چیزی گفته می شه. مثلا فرض کن گفته می شه که مؤمنین باید نماز بخوانند. جوری که اونجا خطاب مستقیم مؤمنین نیستن.
در برخی از آیات دلیل دستورالعمل با «لعلّ» ذکر شده است
در بعضی از آیات، بخشی از علت، در ظاهر آیات مطرح هست. مثلا مفاهیمی مطرح می شه، بعد علت این دستورالعمل بعنوان مثال در انتهای آیه مطرح می شه. اینکه مثلا، لَعَلکُم تَتَّقون. البته اینجا هم باز دوباره باید پرسید که، چرا تقوا؟ چرا الان شما دستورالعملی برای تقوا به ما دادی؟ در بعضی از آیات حتی اینقدر از علت هم مطرح نیست. اونجا هم دوباره باید پرسید چرا این دستورالعمل مطرح هست؟
جایگاه اصلی بحث دستورالعمل ها و چرایی آنها در تدبر آیات است ولیکن از میتوان در بحث ارتباطات مفاهیم نیز از آن استفاده نمود
این بحث یکی از مباحث مربوط به تدبر آیات هست. که البته بحث مفاهیمش رو ما دنبال می کنیم و ارتباطات مفاهیمیش رو اینجا پی میگیریم. ولیکن این بحث ارتباطات مفاهیمی، یکی از نتایجی که خواهد داشت مربوط به بحث تدبر آیات هست. مثلا در آیه 31 سوره روم این ترتیب از این مفاهیم این تقدم و تأخّر از این مفاهیم، تقدم و تأخری که در انابه، تقوا و اقامه صلاه مطرح هست، فقط همینجا مطرح هست. یه دستورالعمل با یک نسخه ی خاص. انابه داشته باشید و تقوا داشته باشید و اقامه نماز کنید. پس یک دستورالعمل خاص مطرح هست. با یک چینش خاص با یک تدبر خاص، در مفاهیم. چرا این دستورالعمل اینجا مطرح هست؟ چون می فرمایید که بی ربط به اون دستورالعمل و اون موصوعاتی که برای رسول الله ص مطرح شده نیست. اینجا اینطور نبوده که خداوند بفرماید حالا چون من یه چیزی به رسول الله ص گفتم، که ایشون بره و انجام بده، پس دیگه خواستم برای خالی نبودن عریضه یک چیزی هم به شما بگم، و شما برید انجام بدید. اینطور نیست. پس حتماً بین اون دستورالعمل هایی که برای مؤمنین مطرح هست، در آیه 31 و اون فضایی که برای رسول الله ص مطرح هست در آیه 30 ارتباط وجود داره. توسعه ی جدی این بحث در بحث تدبر آیات هست و نگاه به آیات و روابط مفاهیم در تدبر آیات یعنی پس از تدبر آیات روابط مفاهیم دنبال بشه. یعنی روابط مفاهیم مبتنی بر تدبر آیات. بله پس یه عنوان بحث کلی، روابط مفاهیم بر اساس تدبر آیات هست که می شه در آینده بصورت جدی تر دنبالش کرد.
