توبه انسان یعنی رو به خدا شدن و توبه خدا به مفهوم جایگیری خداوند در محلی که انسان رو به او باشد
ببینید در ذیل بحث «تابَ علیکم» از جانب خدا نسبت به برخی مومنین، این چطوری هست بحثش؟ ببینید در بحث توبه شما بایستی به سمت خدا برگردی، توبه یعنی برگشت، برگشت یعنی چی؟ یعنی شما بایستی یک جهتی را می‌رفتی نرفتی، خلاف اون جهت داری حرکت می‌کنی باید صبر کنی، بایستی و برگردی، تغییر جهت بدی، برگردی به جهتی که خدا هست، «الی الله». « إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ»، برگردی، روت را برگردونی، وجهت را برگردونی به سمت او و در این مسیر شروع کنی بری، این برگشتن میشه توبه، توبه‌ی شما. شما برگردی بری به سمت خدا، بخشی از این رفتن اسمش توبه هست بخشیش انابه هست، بخشیش عمل صالحه در این مسیره، مسیری که داری به سمت خدا میری. یه موقعی شما برنمی‌گردی و یا نمی‌تونی کامل برگردی، شما هنوز رو به خدا نشدی، خدا جاش را عوض میکنه، میاد یه جایی وای میسته که شما رو به خدا باشی. این را در مثال و تمثیل داریم عرض میکنیم، خدا موضعی نسبت به شما می‌گیره که در اون لحظه پس از این موضع گرفتن خدا نسبت به شما شما خلاف جهت خدا نباشی. این میشه«فتاب علیکم». شما تصور کنید که، این یه مثاله، رابطه‌ی یک پدر و فرزند، پدر توصیه میکنه به فرزند که یک مسیری را باید حرکت کنی، فرزند حرکت نمی‌کنه، سرپیچی میکنه، بعد از یه مدت ممکنه برگرده و بیاد این مسیر را بره، خب این یعنی فرزند توبه کرد، یه موقعی هم ممکنه برنگرده، یه مسیری بینابین انتخاب کنه و دقیقا سراغ این مسیر نیاد، پدر می‌گه که باشه، حالا که شما تو این مسیر نیومدی میره سراغش که حالا که می‌خوای این مسیر را بری حداقل این موضوع را حواست باشه. به این موضوع دقت کن و حتی گاهی سعی میکنه تو اون مسیری که می‌خواد بره برخی خطرات را بره جلو جلو حل کنه، یه ابزارهایی بده دست این که این خیلی آسیب نبینه. یعنی توبه کرد، پدر به سمت او توبه میکنه. خدا را باید اینطور شناخت، خدایی که وقتی به مسیر او نمی‌ری میاد در مسیر تو تا دستت را بگیره جبران کنه، ابزاری بده دستت که جبران بشه. خدا را باید اینطور شناخت.
داستان فُضِیل، ماجرای حُرّ، افرادی که در معیت رسول الله ص و یاوران امام حسین ع، مصادیق توبه خدا
این مقوله در تاریخ استناد داره، یعنی وقایعی اتفاق افتاده که اینطور هست، مثل داستان فضِیل عیاض که دزد بود، مثل داستان حر، مثل داستانهای مختلفّ اینجا شما «فتاب علیکم» را ببینید. حالا اینها مقولاتی هست که انسانهایی واقعا دور بودند حتی در آدمهای نزدیک ببینید خداوند نسبت به «الذین مع رسول الله» می‌فرماید که «فتاب علیکم»، این یعنی چی؟ یعنی احساس نیاز، یعنی فلانی حتی در معیت رسول الله بودی بدون که خدا باید توبه کنه، در هر صورت راهت خیلی دقیق نیست، در هر صورت اونجوری که باید و شاید رو به خدا نیستی و الان اگر اموراتت داره جلو میره بدون که خدا اومده سر راه، حتی راهی برای تو کجه خدا اومده سر راه و داره برای تو جبران میکنه. از این منظر «فتاب علیکم» میشه خیلی از مقولات را دید، ماجرای اصحاب امام حسین(علیهم السلام) را دنبال کرد، ماجرای بسیاری از خوبان عالم را دنبال کرد، «فتاب علیکم».
ماجرای توبه خدا، موضوعی که بارها در زندگی حسّ کرده‌ایم
بله یه کم که به خودمون و به امورات خودمون که توجه کنیم می‌بینیم که با تمام وجود این بحث را حس میکنیم، چقدر خداوند به سمت ما توبه کرده، بارها و بارها! بارها راه کج کردیم و در اون راه کج خدا را یافتیم، خدا سر راهمون اومده بود، خدا سر راهمون نشانه قرار داد، خدا سر راهمون ابزار قرار داد، خدا سر راهمون دستگیری قرار داد. بارها در راهی وارد شدیم که اون راه سرازیری بود، خداوند تو اون راه طنابی به سمت بالا آویزان کرده، «فتاب علیکم».
توبه خدا، حضور همه جانبه خدا در کنار فرد
بعد ماجرای توبه‌ی خدا واقعا عجیبه، خداوند در بحث توبه‌ی خدا می‌فرماید که «فتاب علیکم»، در مورد توبه‌ی انسانها می‌فرماید که « تُوبُوا إِلَى اللَّهِ». «فتاب علیکم» یه جوری به سمتتون بر می‌گردم، یه جوری میام سر راهتون که شما را در بر بگیره، نتونی در بری، فقط یک جهتگیری به سمت شما نیست، شما در بحث توبه برای انسانها مطرح هست که به سمت خدا جهتگیری کنید، جهتتون را به سمت خدا برگردونید، بر نگردوندی و یا بر گردوندی، خداوند می‌فرماید که «تاب علیکم» یه جوری به سمت شما میام که کل شما را در بربگیره، وجودتون را در بر بگیره. اگه جهتی بری که اونجا جهت خدایی نیست غیر خدا هم مطرح هست و پررنگ هست و رنگ و بویی دارند یه جوری اونجا حضور پیدا می‌کنم که حس کنی رنگ و بوی من از رنگ و بوی همه‌ی اونها بیشتر هست.
به تأسی از ابراهیم ع، دعا کردن و دغدغه داشتن برای توبه خدا
بله این را باید از خدا بخواهیم، چه خوب که این درخواست ما باشه، خدایا! به سمت ما توبه کن، بر ما توبه کن، ما را در زمره‌ی «فتاب علیکم» قرار بده. باید برای این موضوع دعا کنیم، ما شاید به این مقوله اینطور نگاه نمی‌کنیم. شاید به شکلی اصلا به این مقوله توجهی نداریم، توبه‌ی خدا بر ما؟! برامون معنا نداره، چه خوب که به این موضوع دقت کنیم، به این موضوع توجه کنیم. در آیات مربوط به ابراهیم(علیه السلام) در بحث حج هستش، ایشون دعا میکنه «و تب علینا»، ابراهیم، اولوالعزم من الرسل بعد از ماجرای حج « يَرْفَعُ إِبْراهيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ» بعداز بسیاری از ماجراها، درخواست میکنه، دعا میکنه، «و تب علینا» این خیلی قیمت داره، بعد از امامت، در این مقوله دعا می‌کنند. «و تب علینا»، خدایا ما را در زمره‌ی کسانی قرار بده که فرمودی «و تاب علیکم»!
توّاب به معنای بسیار توبه کننده و نه پذیرنده توبه
بله ماجرای توبه‌ی خدا در قرآن خیلی پررنگ هست و ما ازش غافل هستیم و بهش توجه نداریم، در بحث توبه بحث مهم توبه‌ی خداست، توبه‌ای که خداوند بر انسانها داره. ما در مورد اسماء خداوند داریم که «التواب»، اینجا به معنای پذیرنده‌ی توبه نیست، پذیرنده‌ی توبه تبعه‌ی رفتاری هست که خداوند انجام میده، اینجا به معنا توبه کننده‌ی بسیار هست، توبه کننده‌ای با شدت زیاد، توبه کننده‌ای با حجم بزرگ. توبه کننده‌ای با وسعت زیاد و مکرر و بسیار و دفعات زیاد.
توبه خدا بر انسان بسیار شدیدتر و فراگیرتر از توبه انسان
بله در بحث توبه اون بخش توبه‌ی خدا پررنگتره، شما توبه می‌کنی، یعنی چی؟ یعنی بر میگری الی الله، خداوند میاد بر شما، ببینید ما در برخی از روایات داریم می‌فرماید که، حالا قریب به این مضمون، اگر شما مثلا بنشینی به سمت خدا و تصمیم بگیری برای رفتن به سمت خدا و بلند بشی و بنشینی خداوند می‌ایسته، اگر شما بایستی خداوند شروع میکنه به حرکت، اگر شما حرکت کنی به سمت خدا، خداوند هروله کنان به سمت شما میاد مثل مادری که به سمت فرزندش میره، این را شما در مقوله‌ی توبه ببیند، قریب به این مضمون را ذیل بحث توبه باید ببینیم. توبه‌ی شما، توبه‌ی خدا، این روایات باز نمی‌تونه بحث توبه را کامل برسونه، بحث توبه را آیات می‌رسونند.
توبه موضوعی که دو سر دارد: توبه انسان و توبه خدا که مهم‌تر و عظیم‌تر است
بله «فتاب علیکم»، خداوند می‌فرماید که میام شما را در برمی‌گیرم، در هر صحنه‌ای که هستید، هر جایی که هستید، در هر نقصی که هستید. در هر ضعفی که هستید، در هر انحرافی که هستید، «فتاب عیکم» چنان به سمتت میام که پیرامون تو پر از من بشه. توبه اینجاست، اگر شما بفرمایید من توبه کردم، میشه «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ» و بسیار بایستی هنر کرده باشی تا جهت را به سمت خدا برگردونده باشی. «چه خوش بی توبه هر دو سر بی»، این جوری باید نگاه کنیم. یعنی انسان وقتی که می‌خواد توبه کنه بیشتر در دلش این فضا و این درخواست را داشته باشه که «چه خوش بی توبه هر دو سر بی»، من که اومدم پای توبه چه خوش که خدا هم توبه کنه. لذا بفرماد و اونجا توبه کنه «فتاب علینا». بله دوستان مقوله‌ی توبه‌ی خدا خیلی قیمت داره، وقتی صحبت از توبه میشه توجه داشته باشیم که توبه دو سر داره، توبه‌ی من، توبه‌ی خدا، وقتی که میریم و یا اراده میکنیم برای توبه ضمن این که سعی کنیم و زحمت بکشیم تلاش کنیم برای توبه‌ی الی الله، درخواست کنیم برای توبه‌ی خدا. خداوند اونجا می‌فرماید که «فتاب علیکم»، ما درخواست کنیم، برای همراهان رسول الله(صلوات الله علیه) مطرح میکنه که «فتاب علیکم»، ما این آیه را مد نظر داشته باشیم و درخواست کنیم، «فتاب علینا» و یا « وَ تُب علینا»، آیا میشه من در زمره‌ی افرادی باشم که اونجا مطرح هست « فتاب علیکم» مشمول توبه‌ی خدا باشم؟ بله این را از خداوند درخواست کنیم، هم باید درخواست کنیم و هم باید در عمل به گونه‌ای رفتار کنیم که خداوند به این مقوله توجه کنه. ببینید در آیات مختلف اینجوری هست که رفتارها دو سر داره، یه سر ما و سر خدا. مثلا ببینید در بحث ذکر، شما ذکر می‌کنید خدا ذکر میکنه، در بحث توبه هم همینطوره، شما توبه کن تا خدا توبه کنه. در بحث ذکر می‌فرماید که ذکر خدا اکبر هست، در بحث توبه هم توبه‌ی خدا خیلی عظیمه، خیلی بزرگه. شما توبه کن خدا توبه کنه، خداوند اینگونه رفتار را دوست داره. می‌فرماید که «ان الله یحب التوابین» شما پیوسته اصرار داشته باشی که توبه کنی به سمت خدا این را دوست داره، اون موقع نسبت به توابین چی میشه؟ توّاب. شما اصرار داری بر توبه، خدا هم اصرار میکنه بر توبه.
بله خداوند توفیق بده به ما برای توبه و این که مشمول توبه‌ی خداوندی باشیم.
