بررسی سیاق آیه روزه در سوره بقره: صیام برای حرکت به سوی تجلی برّ

دوشنبه 7 رمضان 1437 -حکیم‌

بررسی سیاق آیات روزه در سوره بقره: آیات 177 تا 189

در بررسی آیات مربوط به روزه و ماه مبارک رمضان خوب هست که سیاق آیات مربوط در نظر گرفته بشه، از آیات 178 تا آیه 189 سوره بقره مورد بررسی قرار بگیره. برای بررسی اولیه ابتداً چند نکته و سوال در خصوص این آیات مطرح کنیم و بعد از اون وارد پاسخ به سوالات و جمع بندی نکات بشیم و بتونیم در نهایت برداشت و بحثی از موضوع روزه و ماه مبارک رمضان و روزه ی در ماه مبارک رمضان داشته باشیم. خب خداوند در آیات 178 تا 189 سوره بقره مباحثی رو مطرح میکنه که خوب هست اینها رو ببینیم. ‌

فراز اول این سیاق در مورد قصاص که زمینه‌ساز تقواست

در آیه 178 میفرماید که«يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فىِ الْقَتْلىَ » بحث قصاص مطرح هست. اینکه ای کسانی که ایمان آورده اید وقتی قتلی انجام میشه برای شما قصاص مکتوب شده است و در ادامه کیفیت هایی از بحث قصاص مطرح هست که آزاد در قبال آزاد، عبد در قبال عبد، زن در قبال زن و بحث تخفیف ماجرای قصاص و گذشت در قصاص مطرح هست اینکه اگر کسی از قصاص گذشت شما باید چه جوری برخورد بکنید و اینها مطرح هست. در آیه 179 میفرماید که برای شما در قصاص حیات هست« وَ لَكُمْ فىِ الْقِصَاصِ حَيَوةٌ يَأُوْلىِ الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ(179 البقرۀ )» ای صاحبان لُبَاب، ای صاحبان خرد، این فرامین برای این هست که زمینه ای باشه که شما با تقوا بشید. پس خلاصه اینکه در اینجا بحثی از کتابت قصاص در ازای قتل هست و احکامی در این زمینه مطرح هست. چند سوال در اینجا مطرح هست؛« معنای کتابت چی هست ؟ » آیا «كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فىِ الْقَتْلىَ » به مفهوم این هست که واجب شده است بر شما و شما راه گریزی ندارید و حتما باید این رو انجام بدهید. سوالات دیگری هم در اینجا در باب قصاص مطرح هست که چون الان بحث قصاص نیست و ما به دنبال بحث روزه و ماه مبارک رمضان هستیم به اون نمیپردازیم. و مطلب دیگر اینکه ارتباط این ماجرا با زمینه سازی برای تقوا چی هست؟ خداوند اینجا میفرماید که« لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ » زمینه ای باشه برای اینکه شما با تقوا بشید.‌

فراز دوم در مورد وصیت که حقی بر متقین است

بحث بعدی بحث وصیت هست وقتی که مرگ به سراغ کسی از« الذین آمنوا » میآد ؛ « كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَكَ خَيرًْا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلىَ الْمُتَّقِينَ( البقرۀ 180) ». میفرماید که مکتوب شده است بر شما که وقتی مرگ به سراغ شما آمد شما وصیت داشته باشید« حَقًّا عَلىَ الْمُتَّقِينَ » این ماجرا هم حقی است برای متقین. اگر کسی اینکار رو انجام بده به تقوا نزدیک تر است. اینجا هم خداوند با بحث« کُتِبَ »یعنی مکتوب شد مطرح میکنه. ‌

سه فراز با لحن یکسان و نتیجه یکسان که زمینه سازی برای تقواست

در ادامه میرسه به بحث روزه و میفرماید« يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلىَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ(183 البقرۀ ) » خب یک نکته. تا بحث روزه که در آیه 183 مطرح هست خداوند دوبار نزدیک به این نوع کلام، در آیات قبل کلامی دارند. نزدیک به این نوع کلام یکبار در بحث قصاص و یکبار در بحث وصیت لحن کلام و نوع کلام نزدیک به این لحن و نوع کلام هست. تقریبا نتیجه ی کلام هم نزدیک به هم هست. در ماجرای قصاص میفرماید که« لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ » در ماجرای وصیت میفرماید که« حَقًّا عَلىَ الْمُتَّقِينَ » و در ماجرای روزه هم میفرماید که« لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ». لحن کلام، ورود به کلام شبیه به هم و نتیجه هم شبیه به هم هست. سه ماجرا به خاطر تقوا، سه مقوله بخاطر تقوا. با یک نوع صحبت با نوع لحن، با ورودی شبیه به هم، با نوع فرمان و دستوری شبیه به هم بخاطر تقوا.‌

آیه 177 حاکی از جستجوی افراد به دنبال برّ

چرا اینجا بایستی این تقوا مهم باشه؟ دقیقتر که نگاه کنیم سیاق آیه یک آیه عقب تر هست. آیه 177 سوره بقرۀ؛« * لَّيْسَ الْبرَِّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ ».« بِرّ » این نیست که صورت‌هاتون رو به سمت مشرق و مغرب برگردانید. میفرماید که« لَّيْسَ الْبرَِّ »« بِرّ » نیست« أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ » اینکه صورت هاتون رو یا وجوه‌تون رو به مشرق و مغرب برگردانید. این رفتار« أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ » حاکی از یک جستجو هست میفرماید اگر در مشرق و مغرب جستجو کنید« بِرّ » نیست یعنی اینکه اگر این جستجو رو ادامه بدید بِرّی پیدا نمیکنید،« بِرّ » نیست« لَّيْسَ الْبرَِّ ».« بِرّ » نیست« وَ لَاكِنَّ الْبرَِّ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ » بِرّ رو در مشرق و مغرب جستجو نکنید« بِرّ » کسی است که به الله ایمان اورده است. دنبال کسی باشید که ایمان آورده است به« بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَْخِرِ وَ الْمَلَئكَةِ وَ الْكِتَابِ وَ النَّبِيِّنَ وَ ءَاتىَ الْمَالَ عَلىَ‏ حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبىَ‏ وَ الْيَتَامَى‏ وَ الْمَسَاكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ السَّائلِينَ وَ فىِ الرِّقَابِ وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتىَ الزَّكَوةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ ».‌

سه موضوع قصاص، وصیت و روزه سه میدان برای تقوا

بله در آیه 177 خداوند ادامه میده که افرادی هستند که دارای یک سری ویژگی ها هستند اون افراد« الَّذِينَ صَدَقُواْ » هستند، این« الَّذِينَ صَدَقُواْ » دارای یکسری ویژگی ها هستند از جمله ویژگی ها شون« الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ » وفای به عهد زمانی که عهد میبندند هست.« وَ الصَّابرِِينَ فىِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ » وقتی که در« بأساء و ضراء» هستند و هنگامی که در بأس هستند اهل صبر هستند. هم در« باساء و ضراء » اهل صبر هستند و هم « حین البأس » اهل صبر هستند. اینها کسانی هستند که صدق شون آشکار شده است و اینها اهل تقوا هستند« أُوْلَئكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ » خداوند از اینجا بحث رو فتح باب میکنه« أُوْلَئكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ » اینها اهل تقوا هستند. خب در ادامه سه فراز آیات مطرح هست، آیاتی در مورد قصاص، آیاتی در مورد وصیت و آیاتی در مورد صیام که در این سه فراز نتیجه ی مدنظر و دعوت شده از جانب خدا تقواست. سه میدان برای تقوا، برای آماده تر شدن به سمت تقوا، برای بروز و نشان دادن تقوا. ‌

لحن کلام و نتیجه گیری در دو فراز اول کمک کننده در یافتن معنای فراز سوم

پس تا اینجا یک نکته و اون این که سه ماجرا برای زمینه سازی و بروز تقوا، برای نشان دادن تقوا، برای نزدیک شدن به متقین، برای حرکت به سمت اینکه در زمره ی متقین قرار گرفتن. بررسی دو فراز مربوط به قصاص و وصیت از نظر لحن کلام . نوع ورود به کلام، نوع نتیجه و نوع عقاب میتونه در بررسی بحث صیام کمک کنه.‌

معنای اولیه آیه 177: کسانی در مشرق و مغرب به دنبال برّ هستند درحالیکه ظهور برّ در یک فرد می‌باشد

پس در مجموع یک معنای اولیه از آیه 177 سوره بقرۀ اینکه یک کسانی هستند که دنبال « بِرّ » در مشرق و مغرب میگردند، به جستجوی« بِرّ » در مشرق و مغرب هستند. خداوند تکلیف رو بر اونها مشخص میکنه و میفرماید هرچی بگردید« بِرّ » رو پیدا نمیکنید. ظهور « بِرّ » در یک فرد هست، فردی که دارای یک سری ویژگی ها هست، فردی که همه ی این ویژگی ها در او جمع شده است. میفرماید« ِ وَ لَاكِنَّ الْبرَِّ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَْخِرِ وَ الْمَلَئكَةِ وَ الْكِتَابِ وَ النَّبِيِّنَ وَ ءَاتىَ الْمَالَ عَلىَ‏ حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبىَ‏ وَ الْيَتَامَى‏ وَ الْمَسَاكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ السَّائلِينَ وَ فىِ الرِّقَابِ وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتىَ الزَّكَوةَ » فردی که همه ی این ویژگی ها در او جمع شده است فردی که جامع این ویژگی ها هست، اون فرد رو پیدا کنید، اون فرد ظهور« بِرّ » هست. جای دیگری دنبال« بِرّ » نگردید.‌

روایت اطلبوا العلم و لو بالسین ذیل بحث جستجوی برّ در آیه 177 بقره

داخل پرانتز عرض کنیم که اهل بیت علیهم السلام در روایتی قریب به این مضمون میفرمایند" اُطلُبُوا العِلمَ وَلَو بِالسِّینِ " برید و علم رو ولو شده در چین دنبال کنید. بعد در ادامه ی روایت نقل هست که" هرکجا بچرخید آخر سر باید بیایید درب این خانه رو بزنید ". این روایت رو ذیل این آیه قرار بدید، جای دیگری نچرخید، هرکجا بچرخید جای دیگری چیزی نیست، آخرش باید بیایید اینجا.‌

متقین کسانی که برّ را تصدیق خواهند نمود

بعد میفرماید« وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَ الصَّابرِِينَ فىِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ أُوْلَئكَ الَّذِينَ صَدَقُواْ » کسانی که وقتی عهد بستند به عهدشون وفا کنند و اهل صبر باشند در« الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ »اونها اهل صدق هستند، اونها کسانی هستند که تصدیق خواهند کرد، اونها راه رو درست رفتند، اونها تکذیب نخواهند کرد. کسانی که به عهدشون وفا کنند و اهل صبر باشند اونها تکذیب نخواهند کرد که« بِرّ » این فرد هست.« وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ » و همه ی این افراد اهل تقوا هستند.‌

خب این فضا مطرح میشه و در ادامه سه فراز از آیات با عنوان« یَا أیُّهَا الَّذِینَ أَمَنُوا » مطرح میشه حالا ای کسانی که ایمان آوردید در قصاص آنطور که در این آیات مطرح هست باید رفتار کنید، در وصیت اینطور رفتار کنید و در روزه و در صیام اینگونه رفتار کنید که به سمت تقوا نزدیک بشید تا در ادامه میفرماید که« يَسَْلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِىَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجّ‏ِ » ای رسول الله! از شما در باره ی اینکه« أهِلَّۀ » چیست سوال میپرسند. به اونها بفرمایید که اون ماجرا وقت یابی برای مردم و حج هست.‌

« وَ لَيْسَ الْبرُِّ بِأَن تَأْتُواْ الْبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا » به معنای ورود برخی از افراد از پشت خانه‌ها نیست

« وَ لَيْسَ الْبرُِّ بِأَن تَأْتُواْ الْبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا » و اینکه از پشت بیوت وارد بیوت بشید« بِرّ » نیست. اینکه به سمت بیوت از مسیرهایی که صحیح نیست حرکت کنید این« بِرّ » نیست. از مسیر صحیح به سمت بیوت حرکت نکنید « بِرّ » پیدا نمیکنید. اینجا بحث« مِن ظُهُورِهَا » اینطوری نیست که کسانی بوده اند که از دیوارهای بیوت بالا میرفتند و خداوند به اونها بفرماید اینکار شما« بِرّ » نیست خب این چه کاریه؟ اصلا ارزش مطرح کردن نداره. اینکه یک فردی بره نزدیک بیوت و از دیوار بیوت بره بالا و بعد به اون بگیم که این « بِرّ » نیست، این نوع صحبت صحیح نیست، باید به او گفته بشه که اینکار بدی هست، نباید به اون فرد گفته بشه که این« بِرّ » نیست این مطلب« أَن تَأْتُواْ الْبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا » به گمان کسانی که اینکار رو انجام می دادند بِرّ بوده است اما خداوند میفرماید که این بِرّ نیست.«وَ لَاكِنَّ الْبرَِّ مَنِ اتَّقَى‏ » لکن بِرّ کسی است که متقی هست.« وَ أْتُواْ الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا » از باب ها وارد بیوت بشوید« وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ » تقوا پیشه کنید برای اینکه زمینه ای باشه برای اینکه اهل فلاح بشید.‌

با تقوی به سمت بهره بردن از برّ برویم

بله خوب هست که در خصوص این کلیات این چند آیه نکاتی مطرح داشته باشیم. خداوند در آیه 177 سوره بقرۀ به دنبال « بِرّ » ما رو به سمت یک فرد میکشونه، فردی که دارای یک سری ویژگی ها هست، شما میخواهی از« بِرّ » سراغ بگیری برو سراغ اون فرداگر میخواهی از « بِرّ » بهره ای ببری اگر میخواهی از«بِرّ » برداشتی داشته باشی برو سراغ اون فرد تا از«بِرّ » بهره ببری. برای به سراغ اون فرد رفتن با یک سری ویژگی ها برو، با وفای به عهد، با صبر با اهل صدق بودن یعنی با یک سری ویژگی ها اهل صدق بودن خودت رو نشون بده، برو سراغ اون فرد و در مجموع بایستی اهل تقوا باشی.‌

قصاص، وصیت و روزه سه عرصه برای ارتقای تقوا برای نشان دادن صدق و صبر و وفای به عهد در قبال برّ

در ادامه سه عرصه برای تقوا مطرح میشه، سه عرصه برای ارتقاء تقوا، به این سه عرصه بها بده، به عرصه هایی که خداوند قرار داده تا تقوا ارتقاء پیدا کنه بها بده تا تقوای تو ارتفاع پیدا کنه. اینکه تقوای شما ارتفاع پیدا کنه یعنی چی؟ یعنی اینکه به رفتارهایی بپرداز که اهل صدق باشی، اهل صدق بودنت رونشون بدی، وفای به عهدت رو نشون بدی، صبر رو نشون بدی و به این واسطه تقوا رو ارتفاع بدی و در تقوا پیشرفت داشته باشی برای اینکه بتونی بری به سراغ کسی که از او استفاده « بِرّ » ببری. چرا میگیم بتونی بری سراغ او؟ چون در ابتدای آیه 177 سوره بقرۀ خداوند میفرماید که« * لَّيْسَ الْبرَِّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ » این طرف و اونطرف رو جستجو کردن درونش« بِرّ » نیست، به مشرق و مغرب رفتن « بِرّ » نیست. ثمره ی « بِرّ » برای شما نداره لذا از « وَ لَاكِنَّ الْبرَِّ » به بعد باید موضوع افعالی مطرح باشه که ثمره ی« بِرّ » داره. خداوند وقتی میگه اونکار رو نکنید چون نه اونکار شما « بِرّ » هست و نه نتیجه اش« بِرّ » هست، در اون کار چیزی از« بِرّ » برای شما بیرون نمیآد خب در ادامه باید به رفتارهایی دعوت بکنه که در اون رفتار ها« بِرّ » و بهره از « بِرّ » بدست میآد و در ادامه مطرح هست که« بِرّ » یک فردی هست. دنبال «بِرّ » میگردی در یک فردی جستجو کنید که دارای یک سری ویژگی ها هست. پس اون رفتارها بایستی زمینه ای آماده کنه برای رفتن به سراغ یک فرد، فردی که دارای ویژگی هایی است و سرچشمه ی بِرّ هست. پس سه عرصه؛ چرا قصاص؟ چرا وصیت؟ چرا صیام؟ « زمینه ای برای حرکت به سمت بِرّ » برای حرکت به سمت فردی که صاحب و سرچشمه ی بِرّ هست، اخبار و بروز بِرّ اونجاست.‌

صیام برای حرکت دقیق به سمت برّ

پس ببینید تا اینجا یکی از برداشت ها برای بحث روزه چی هست؟ اینکه بحث صیام؛ حرکت دقیق به سمت بِرّ. حرکتی که ثمره اش« بِرّ » هست و بالتبع حرکت به سمت سرچشمه ی« بِرّ » هست. حرکت به سمت فردی که صاحب «بِرّ » و سرچشمه ی بِرّ هست.‌

این یک فضای کلی از بحث آیات صیام هست که کلا بدانیم آیات صیام در چه فضایی از آیات هست و بعد وارد بشیم و جزئی تر آیات صیام رو بررسی بکنیم.‌

اشتراک گذاری

اشتراک گذاری

متن اشتراک گذاری

کپی متن

---

اشتراک گذاری در :

رد کردن دخیره