آسمانهای هفتگانه، هفت آسمان او را تسبیح میکند و زمین و هرکسی که در آنها هست و شیئی نیست إلّا اینکه تسبیح میکند او را« بِحَمدِه » ولیکن شما تسبیح آنها را متوجه نمیشوید همانا خداست( همانا اوست) که حلیم و غفور است. معنای صحیح این آیه چی هست؟ اگر اینطوری که معنا شد نگاه کنیم، سوالات زیادی خواهد بود، ما بایستی معنای دقیق تسبیح رو بدانیم. یعنی چی که همه ی افراد، هر آنچه در آسمانها و زمین هست، همه ی اجنه، همه ی انسان ها تسبیح خدا میکنند. یک مقداری بایستی معنای آیه رو دقیقتر کنیم. اینکه در انتهای آیه میفرماید که همانا اوست که حلیم و غفور است این یعنی چی؟ اگر همه تسبیح میکنند چه معنا داره که خدا بفرماید که« او حلیم و غفور است ».
« إِن مِّن شىَْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بحَِمْدِهِ »: همه آثار اشیاء بوسیله حمد، تسبیح خدا هستند
اون جمله ی« إِن مِّن شىَْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بحَِمْدِهِ » شاید معنای دقیق تر این باشه که مطرح بشه که از هر شیئی چیزی نیست إلّا اینکه« بِحَمدِه » تسبیح میکند( بوسیله ی حمد او تسبیح میکند ). برای فهم بیشتر این آیه شاید معنای دقیق تر این باشه که این جمله اینجوری معنا بشه؛« یعنی آثار شیء، تمام آثار اشیاء تسبیح خدا هستند بوسیله ی حمد او، همه ی آثار اشیاء بوسیله ی حمد او تسبیح خدا هستند». جالب هست، به ذهنم میآد که برخی از علما، عرفا یا شاید مرحوم امام رحمۀ الله علیه در تفسیر سوره ی حمد یک بحثی داشت که هیچ کسی حمد دیگری نمیکند، هر حمدی، حمد خداست یعنی حتی اگر کسی، فرد دیگری رو ستایش میکنه در واقع اون حمد، حمد خدا هست یعنی هیچ چیزی خارج از حمد خدا نیست و آثار اشیاء، تمامی آثار اشیاء، همه ی اشیاء، هر شیئی بوسیله ی حمد او تسبیح خداست، در دایره ی تسبیح خدا قرار میگیره، خارج از تسبیح خدا نیست.
« وَ لَاكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ »: تسبیح موجودات همین افعال ظاهری است که ما متوجه می‌شویم ولیکن تسبیح بودن این افعال را نمی‌فهمیم
خب اینجا بایستی فهم دقیقتر پیدا بشه، احتمالا در روایت یا یک قول معروف داریم که مطرح میکنه« لَا مُؤَثِّرَ فِی الوُجُودِ إلَّا اللّهِ ». هیچ اثری در موجودات در دایره ی وجود، وجود نداره إلّا اینکه اون اثر بواسطه ی خداست. ذیل این بخش آیه روایت داریم که" تسبیح درخت خشکیده وقتی که تبدیل به چوبی شده و در سقف خانه ای بکار رفته است، صدای اون چوب خشکیده بر سقف یک خانه تسبیح هست". در ادامه مطرح هست که« وَ لَاكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ » ولی شما تسبیح آنها را متوجه نمیشوید( این معنای عامی هست که وجود داره ). اگر اینگونه معنا کنیم که تسبیح آنها را متوجه نمیشویم، یعنی آنها یک تسبیحی دارند غیر از آنچیز که ما میبینیم، غیر از آنچیزی که ما میشنویم یک تسبیحی دارند و ما اون تسبیح رو متوجه نمیشویم که با توجه به بخش ابتدایی آیه و با توجه به روایات اینطور به نظر نمیرسه و همین چیزی که ما میبینیم، همین چیزی که ما از موجودات میشنویم در واقع این تسبیح هست ولیکن ما تسبیح بودن آنچیز هایی که میبینیم و میشنویم رو متوجه نیستیم. جالب هست، یکی از اون اشیاء خود ما هستیم. ما به عنوان کسانی که دوست داریم در زمره ی مومنین باشیم نگاه مون به تسبیح چی هست؟ نگاه ما این هست که هر از گاهی خدا را تسبیح میکنیم یعنی یک زمان هایی در یک اوقاتی خدا را تسبیح میکنیم در صورتی که خدا میفرماید هیچ چیزی نیست یعنی شما در همه ی اوقات خدا را تسبیح میکنید. در همه ی اوقات یعنی فقط نماز خواندن نیست، یعنی فقط زمانی که عبادت میکنیم نیست، آیا ما در همه ی اوقات خدا را تسبیح میکنیم؟ طبق این آیه بله. ببینید ما حتی در بسیاری از اوقات خودمون هم متوجه نیستیم که داریم خدا رو تسبیح میکنیم و اون رفتار ما، اون فعل و عمل ما تسبیح خدا هست. بله« وَ لَاكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ » یعنی تسبیح بودن آنها را متوجه نمیشویم، تسبیح بودن آن آثار، تسبیح بودن اون اعمال، تسبیح بودن تمام حرکات اشیاء، تسبیح بودن حرکت خورشید و ماه، ما که حرکت خورشید و ماه رو میبینیم، ما که حرکت اشیاء مختلف رو میبینیم، صداشون رو میشنویم، همین که اینها تسبیح خداست، تسبیح بودن اینها رو متوجه نمیشویم. اگر اون معنای معروف انجام بشه خب یک برداشتی از اون صورت میگیره،یعنی این صداها و این چیزهایی که ما میبینیم و میشنویم یک چیز هست و تسبیح اشیاء یک چیز دیگری هست که ما نمیشنویم و نمی بینیم و این معنا در روایات تأیید نمیشه و در روایات همین حرکت، همین آثار، همین چیزهایی که ما میشنویم معنا میشه به اینکه اینها تسبیح هست، اینطور نیست که یک بخشی از این صداها تسبیح هست و بخش دیگرش تسبیح نیست، اینطور نیست که یک بخشی از این چیزهایی که شما از این شیء میبینید تسبیح هست و یک بخش هایی نیست بلکه پیوسته تسبیح هست.
همه صادره‌های اشیاء بوسیله حمد، تسبیح است
خب اینها چطور تسبیح هست؟ اینکه میفرماید« وَ لَاكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ » یعنی پاسخ همین" چطور اینها تسبیح هست "؟چون میگه شما این رو متوجه نمیشید که اینها تسبیح هست. حتی اگر کسی برای ما بگه که اینها تسبیح هست باز هم ما متوجه نمیشیم که چطور اینها تسبیح هست. بله« وَ إِن مِّن شىَْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بحَِمْدِهِ » یعنی از هر شیئی نیست مگر اینکه الله را تسبیح میکند. تسبیح میکند الله را یعنی چی ؟« مِن شَیء »آنچیز که از شیء است، از هر شیئی هست یعنی همین صداها، تمام آثار، تمام خروجی ها از اشیاء، الله را تسبیح میکنند، خدا را تسبیح میکنند« بِحَمدِه » بوسیله ی حمد او.
تنزیه خداوند و بالاتر دانستن و عدم محدود نمودن او، درجه‌ای از معنای تسبیح
برای معنای تسبیح باید بیشتر بر روی اون کار بکنیم و تسبیح نیاز به کار بیشتر داره و باید آیاتش دیده بشه، بحث های اون سنجیده بشه از بحث های مغفول هست یعنی معنای جامع دقیقی از تسبیح وجود نداره. یک معنا مسامحتا از تسبیح اون چیزی هست که مطرح هست« تنزیه». خدا را تنزیه میکنند، شما وقتی میخواهید یک چیزی رو تنزیه کنید یعنی چه کار میکنید؟ یعنی او رو بالاتر میبرید، او رو جدای از بعضی موضوعات قلمداد میکنید، هر اثری از هر شیئی هست خدا را تنزیه میکند، نشان میدهد که خدا فراتر از این آثار هست، خدا را بزرگتر جلوه میده. شما هر اثری ببینید، خدا را بزرگتر جلوه میده. وقتی شما حرکت آسمانها و زمین رو میبینید و اشیاء در آسمانها و زمین رومیبینید، این حرکت خدا رو تنزیه میکنه، وقتی یک مقدار در این موضوع تدبیر میکنید میبینید که خدا بسیار فراتر از این هست. خدایی خدا فراتر از این ماجرا هست. در آیه ی 43 سوره اسراء مطرح هست که« سُبْحَانَهُ » او سبحان است، سبحان است یعنی نباید او رو این پائین بیارید، او بالا هست« وَ تَعَالىَ عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيرًا » یعنی مدام او رو ببر بالا، بالا، بالا تر. خدایی او بسیار فراتر از اون چیزی هست که شما میبینید و میشنوید. از هر شیئی اون چیزی که میبینید و میشنوید، خدایی او از اون بالاتر هست پس در واقع هر اثری از هر شیئی هست،هر حرکتی از اشیاء مختلف در آسمانها و زمین هست اگر درست ببینید همه ی این آثار صادره ها و حرکات نشان دهنده ی این هست که خدایی او فراتر از اینها هست. خیلی ها این رو نمیبینند لذا میفرماید« وَ لَاكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ » اینکه اینها نشان دهنده ی این هست که او بالاتر هست و خدایی او بسیار بالاتر هست و اینکه نشان دهنده ی این هست که خدایی او محدود به این نیست، تسبیح یعنی اینکه او رو محدود نکنید او رو تنزیه کنید، او رو بالاتر ببرید نگویید که خدا در این فعل محدود است، نگویید که خدا در آسمانها و زمین محدود هست. یک جای دیگری که معنای تسبیح رو پیدا میکنید اونجایی هست که خداوند میفرماید« من که این آسمانها و زمین رو خلق کردم خب میتوانم خیلی مثل این رو خلق کنم اصلا کاری نداره میتونم این آسمان و زمین رو بگذارم کنار و یک آسمان و زمین دیگری خلق کنم، من همه ی شما خلایق رو میتونم بگذارم کنار و یک خلائق دیگری خلق کنم و جای شما بیارم. این معنا به معنای تسبیح نزدیک هست. پس خدا را در آسمانها و زمین و« مَن فِيهِنَّ » محدود نکنید، همه ی اینها رو میبینید، همه ی این حرکات رو میبینید، این حرکات در واقع اگر درست نگاه بکنید همه ی این حرکات نشان دهنده ی این هست که خدا بسیار فراتر از این هست و در این اعمال و رفتار محدود نیست. « وَ لَاكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ » ولیکن اکثرا متوجه نیستند که اینها در واقع تسبیح خدا هست. البته این معنا یک معنای اولیه و مسامحتا از تسبیح هست و إلّا بحث تسبیح ظاهرا مفصل تر از این داستان هست.
حرکت کلی به سمت برنامه‌های خدا، درجه‌ای عالی‌تر از معنای تسبیح
یک معنای دیگری که در بحث تسبیح وجود داره بحث حرکت کلی به سمت برنامه های خدا هست و اینکه هیچ چیزی از این حرکت کلی خارج نیست. خدا بسیار بسیار بالاتر هست و بسیار عظیم تر این حرف ها هست که کسی بتواند از دایره ی حرکتی که او تدبیر کرده خارج بشه، همه اشیاء با همه ی افعال و آثار و صادره هاشون در مجموع در مسیر حرکت خدایی حرکت میکنند، در مسیری که خداوند برای عالم تدبیر کرده است. آسمانها و زمین اینگونه حرکت میکنند،هر چیزی در آسمانها و زمین هست اینگونه هست، هر اثری هست اینگونه است.
خدای سبحان یعنی خدای سکان‌دار کشتی عالم
خدا سبحان است یعنی خداست که سکّان دار این حرکت هست، خداست که داره این حرکت رو مدیریت میکنه، داره حرکت میده، خدا سبحان است یعنی خدا ناخدای این حرکت هست، یعنی خدا فرمان دار این حرکت هست، فرمان این حرکت بدست او هست و همه چیز در مجموع با ناخدای این حرکت همآهنگ هست و هیچ چیزی از این حرکت خارج نیست. هر کسی هر چیزی هر اثری هر رفتاری هر فعلی داره در واقع اون فعل ولو ضعیف ولو در کفِ کار در حیطه ی سکان داری خدای سبحان هست و در جهتی هست که خداوند برای عالم تدبیر کرده و قرار داده است. هیچ کسی نمیتونه مسیر رو عوض کنه، هیچ فعلی خارج از این نیست و نه تنها نمیتونه عوض کنه بلکه در همون مسیر هست. یک کشتی بزرگ رو فرض کنید، اشیاء مختلفی در این کشتی هست آدم های مختلف، اشیاء مختلف در این کشتی هستند. آدم های مختلفی که در این کشتی هستند ولو معکوس حرکت کشتی بر روی عرشه ی کشتی راه بروند ولی در مجموع با کشتی حرکت میکنند. اینها خارج از کشتی نیستند، نمیتوانند بیرون از کشتی حرکت کنند. لذا از این دید که نگاه کنید میگید که اینها با کشتی حرکت میکنند.
فَسَبِّحُوهُ، دعوت خداوند به همراهی بیشتر و کارگزاری در حرکت کشتی عالم به سوی او
میگید تسبیح او میکنند یعنی نمیتوانند خارج از کشتی حرکت کنند و قدم زدن اونها بر روی عرشه ی کشتی مخالف جهت حرکت کشتی دیده نمیشه، برآیند حرکت اونها همراهی با کشتی هست. ولی برخی بر عرشه ی کشتی هستند و نقش ملوانان کشتی رو دارند، برخی نقش بادبان دارند، برخی نقش موتور حرکت دهنده ی کشتی رو دارند، لذا خداوند دعوت میکنه به این که شما که در مجموع نمیتونید از کشتی بیرون برید ولی« فَسَبِّحُوهُ » بیایید با کشتی حرکت کنید و کشتی رو بیشتر حرکت بدید، کشتی رو هُل بدید و در مسیر به سمت جلو تلاش کنید و همآهنگ باشید و حرکت کنید.
تسبیح، همراهی با خدای سبحان در حرکت کشتی عالم
بله در بحث تسبیح بحثی حرکت گونه وجود داره. خدای سبحان یعنی خدای حرکت دهنده، سبحان یک نفر هست، دونفر سبحان نیستند، خداوند نسبت به این موضوع غیور رفتار میکنه.خداوند هیچ کسی رو در اینکه نقشی در حرکت عالم داشته باشه نمپذیره و میفرماید که فقط من حرکت دهنده هستم« سُبحَانَ الله ؛ سبحان الله است ». فقط خداست که حرکت میده، فقط خداست که نا خداست، تسبیح یک میدان همراهی با خدای سبحان هست، با خدایی که همه ی این حرکت ها در ید اوست؛« يس : 83 فَسُبْحانَ الَّذي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ». سبحان کیست؟ سبحان کسی است که در دست اوست ملکوت همه ی اشیاء و به سمت او رجعت میکنند، همه رو گرفته و به سمت خودش میکشونه.
امر خداوند به رسول الله ص در مورد تسبیح، امر به حرکت و پرواز
ببینید در آیه ی ابتدایی سوره ی اسراء خداوند میفرماید که« الإسراء : 1 سُبْحانَ الَّذي أَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذي بارَكْنا حَوْلَهُ » چرا خداوند اینجا میفرماید« سبحان است کسی که » خب میفرمود قادر است یا موضوعات دیگری بفرماید، اینکه میفرماید« سبحان است » یعنی چه؟ خب خداوند داره خودش رو معرفی میکنه، میگه چه کسی او رو در شبی از مسجد الحرام به مسجد الاقصی حرکت داد؟ «سبحان » کسی که حرکت دهنده هست. بله این آیه رو داشته باشیم و بعد این رو بگذاریم در صدر و سایر آیات مربوط به تسبیحی که خداوند به رسول الله داره میفرماید« وَ سَبِّح » رو ذیل این آیه بگذاریم؛ تسبیح او کن قبل از طلوع شمس و قبل غروب. تسبیح او کن یعنی چی؟ آیا یعنی اینکه بایست و نماز بخون؟ خب میگفت که نماز بخون. آیا یعنی اینکه قبل از طلوع و قبل از غروب بایست و بگو که خدایا تو بزرگ هستی، خدایا تو بزرگ هستی تو منزه هستی. قبل از طلوع و قبل الغروب حرکت کن، پرواز کن. این میتونه در نماز باشه. این میتونه در نماز اتفاق بیفته. ببینید در آیه ی اول سوره ی اسراء خداوند میفرماید« سُبْحانَ الَّذي أَسْرى بِعَبْدِهِ ».« أَسْرى بِعَبْدِهِ » چه ماجرایی هست؟ مربوط به ماجرای معراج هست.
معراج رسول الله ص ذیل بحث تسبیح توسط ایشان
خدای چی؟« خدای سبحان ». یک طرف سبحان هست و یک طرف معراج رسول الله. عملی که سبحان خواسته انجام بشه چی بوده؟« معراج ». آیا میشه اینجا گفت که معراج تسبیح خدا هست؟ عملی که انجام شده چی هست؟ معراج، چه کسی عمل رو انجام داده؟ چه کسی بالای سر این عمل ایستاده؟« سبحان ». حالا یا رسول الله!« قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ » تسبیح کنید و حتی بیشتر« الأحزاب : 42 وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصيلاً » در اوقات مختلف تسبیح او کنید.
سبحان، حرکت دهنده همه حرکت‌های به سوی خود
بله در تسبیح یک مفهوم حرکت گونه هست، سبحان یعنی کسی که حرکت دهنده ی همه ی حرکت ها هست و همه ی حرکت ها در نهایت به سمت او ختم میشه. هیچ حرکتی از دایره ی او خارج نیست و همه ی حرکت ها در نهایت به سمت او ختم میشه، کسی از این مسیر خارج نیست. سبحان یعنی کسی که در بالاها ایستاده و یک کشتی درست کرده و اشیاء مختلف، افراد مختلف در این کشتی سوار هستند و افسار این کشتی رو گرفته و به سمت خودش میکشه. هیچ کسی راه گریز نداره، همه به سمت او میروند، اویی که این کشتی رو به سمت خودش میکشونه. « فَسُبْحانَ الَّذي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ » همه به سوی او رجعت میکنند، به سوی او.« او » چه کسی هست؟ یک کسی که اونجا ایستاده و اسمش« سبحان » هست، ملکوت کل شیء رو به دستش گرفته و همه رو به سمت خودش میکشونه.
