سوره حمد خیلی عجیبه، خیلی بحث در سوره ی حمد هست یه نسخه ی کامل زندگیه، در بسم الله سوره ی حمد خیلی حرف هست، سوره ی حمد رو اگه بخوایم دسته بندی بکنیم چند دسته آیات داریم دسته ی اول بسم الله الرحمن الرحیم ، دسته ی دوم از الحمد الله تا مالک یوم الدین، دسته ی سوم آیه ایاک نعبد و ایاک نستعین و دسته ی چهار مابقی سوره. حالا این دسته بندی رو قریب به ذهن شدن مطلب مطرح می کنیم والا میشه آیه ی ایاک نعبد و ایاک نستعین رو با مابقی سوره یه دسته گرفت ولی اینقدر بحث مجزا دارند که میشه اینها رو دو دسته کرد.
الحمدالله، معرفت و تصویربرداری از کل نظام خداوندی
بحث بسم الله الرحمن الرحیم سوره ی حمد یه بحث خیلی مفصلی هست به اندازه ی کل سوره ی حمد به اندازه مابقی سوره ی حمد بحث داره که نیاز هست در فرصتهای مبسوطی بهش پرداخته بشه، در گام دوم در سوره ی حمد دعوت به یک معرفت هست معرفت الحمدالله ، معرفت این بخش خیلی مهمه اینکه شما بدونی الحمدُ برای الله ، الحمدُ مخصوص الله ، الحمدُ لِله ، این رو متوجه نمیشی مگر از مسیر بسم الله الرحمن الرحیم سوره ی حمد ، اونجا رو باید درست جلو اومده باشی والا یه لق لقه ی زبان هست میگی الحمدالله این بحث رو باید معرفت کنی الحمدالله ، الحمدالله؛ فقط خودت نیستی، الحمدُ لِله ، هر چی حمد هست هر چی جنس حمد هست، هر چی فضای حمد هست لِله هست، الحمدالله یه نگاه یه تصویر برداری از نظام خداوندی هست شما با یه دوربینی داری یه تصویر برداری از کل نظام خداوندی می کنی، میگن در یه جمله بگو، میگی الحمدالله ، تصویر نظام خداوندی این هست الحمد لِله هست. آیا ما به این معرفت رسیدیم؟
معرفت صحیح به الحمدالله، دورکننده همه رذایل اخلاقی
کسی به این معرفت برسه رذیله های اخلاقی ازش دور میشه تکبر نداره غرور نداره، خود بینی نداره خود برتر بینی نداره، تَوقّع کنار میره مالکیت کنار میره به این خاطر می فرماید الحمدلله اللّهی که رب عالم هست جزئیات و کلیات عالمین در هر پهنه ی کوچک و درشت، رب اش الله هست. یه موضوعی رو دنبال کردی به یه نقطه ی رسیده اونی که در فرهنگ الحمدالله هست نمیگه چه جالب من یه موضوعی رو دنبال کردم به یه نقطه ای رسید نه آقا الحمدُ ِلله رب عالمین. این ماجرا برای خداست. الرحمن الرحیم من چرا متوقِّع باشم وقتی سفره ی رحمانیت و رحیمیت خدا اینقدر گسترده هست توقّع ات چیه، خود بینی نداره وقتی به یکی به عنوان مثال در ظاهر از طریق او محبتی میشه اگر اینجا رو دید او در فرهنگ الحمدالله نیست. مالک یوم الدین مُلک و مالکیت برای خدا، هر چی در دایره ی مُلک و مالکیت هست هر ماجرایی هست هر اتفاقی هست هر مقوله ای هست که به مُلک و مالکیت ربط داره او چگونه می بینه الحمدالله او حمد می ببینه او از دوربین او حمد برداشت میکنه حمدِ برای الله. بله این چند آیه فرهنگ حمد هست نگاه حمد هست برداشت حمد از نظام خداوندی هست و سپردن خود به فضای حمد. یه معرفتی پیدا میکنه از نظام خداوندی معرفت الحمدالله رسیدن به این معرفت الحمدالله خیلی سخته چه کسی میتونه بگه من به این معرفت رسیدم؟ حتی شناختش سخته.
«ایاک نعبد و ایاک نستعین» برای اتصال دوطرفه با خداوند
در دسته ی بعد مطرح هست که ایاک نعبد و ایاک نستعین خدایا من این نظام تو رو دیدم من این نظام زیبای تو رو دیدم میشه من با این نظام زیبای تو در این فضای زیبای نظام تو به تو وصل بشم و به تو بپردازم؟ ایاک نعبد میشه تو کمکم کنی ایاک نستعین خدایا بر اساس این معرفت الحمدالله بیا با هم چفت بشیم یعنی ایاک نعبد و ایاک نستعین خدایا بیا قبول کن با هم چفت بشیم من به تو بپردازم در این فضای زیبای حمد در این نظام زیبای حمد من به تو بپردازم تو هم به من بپرداز تو هم هوای من رو داشته باش بیا با هم چفت بشیم.
بسیاری از رفتارها از جمله نماز، صبر و توکل رفتارهایی دوطرفه ذیل «ایاک نعبد و ایاک نستعین»
تا اینجا سه گام بزرگ رو این انسان جلو اومده اگر کسی سوره ی حمد رو وارد بشه و مسیر رو حرکت بکنه تا اینجا سه گام بزرگ رو جلو اومده گام بسم الله الرحمن الرحیم، گام معرفت حمد، گام چفت شدن با خدا گام ایاک نعبد و ایاک نستعین، عبودیت و استعانت، خیلی از مفاهیم قرآنی ذیل بسم الله الرحمن الرحیم هست بخشی از مفاهیم قرآنی ذیل معرفت حمد هست اون بخش الحمدالله تا مالک یوم الدین، بخش قابل توجهی از مفاهیم قرآنی رفتارهایی که انسانها به اون دعوت شدند ذیل آیه ی ایاک نعبد و ایاک نستعین هست. خب خدایا با هم رفیق شدیم من به تو می پردازم تو به من بپرداز، ایاک نعبد و ایاک نستعین تازه تو این فضا، اول من به تو می پردازم ایاک نعبد، وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُون اون رو بگذار اینجا ذیل ایاک نعبد، ما این رو قبول کردیم اومدیم اینجا و ایاک نستعین توکل رو بگذار اینجا فضای دو طرفه ی نماز رو بگذار اینجا فضای از طرف شما ایاک نعبد فضای از طرف خداوند ایاک نستعین، رفتارهای مختلفی دو وجه دارند وجه از جانب بنده وجه از جانب بنده ی خدا ، وجه از جانب خدا ، نماز اینطور هست یه وجه اش عبادت هست میشه ایاک نعبد یه وجه اش اثرات از جانب خداوندی هست رفتارهای خداوند هست در فضای نماز میشه ایاک نستعین اونجایی که می فرماید وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ یعنی ایاک نستعین، صبر یک رفتار دو وجهی هست یه وجهی اش از جانب شماست یه وجهی اش از جانب خداوند شما وقتی صبر پیشه میکنی عبادت خدا می کنی خدا چی کار میکنه إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِين ، إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِين میاد ایاک نستعین ، یا وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ یعنی ایاک نستعین ، شما مثلا نماز می خونی نماز رو باید در چه فضایی بخونی؟ میفرمایی من نماز میخونم بابت عبادت میگیم کامل نیست نماز رو بخون بابت دو وجه بایت ایاک نعبد و بایت ایاک نستعین، هر دو وجه اش در قرآن مطرح هست بسیاری از رفتارهای انسان در فضای ایاک نعبد و ایاک نستعین هست عنوان کلیش هست که خدایا من عبد تو میشم ایاک نعبد، و ایاک نستعین تو هم بیا معین من بشو تو هم بیا کنار من
بسم الله الرحمن الرحیم، حمد، عبودیت و استعانت، مقدمه ورود به صراط مستقیم
شما فرض کنید که این آیه هم محقق شد فرد این فضا رو عبور کرد خب به نظر میرسه کار تموم شده دیگه میخواد چی کار کنه، معرفت حمد رو داره معرفت حمد به الله رو داره الله رو با صفات خاصش میشناسه عبد الله شده الله هم اومده معین او شده دیگه میخواد چی کار کنه تموم شد چی مونده ببرید بگذاریدش بهشت. با برخی از فرهنگهای نگاه به رفتارهای دینی و دین، آدم نگاه بکنه آیات سوره ی حمد رو و آیات سوره ی حمد رو گام به گام جلو بیاد اینجا کار تموم شده از اینجا به بعد این آدم رو باید بگذاری تو بهشت بگی برو در این باغ و بوستان خوش باش؛ خداوند ماجرا رو ادامه میده اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ خدایا ما رو هدایت کن به یه صراط به یه صراطی که یه ویژگی داره مستقیم هست. صراط؟ صراط که تازه یعنی راه افتادن یعنی یه راهی که بری توش راه بری یعنی یه حرکت، ما که گفتیم کار تموم شده اینها پس چی بود؟ ایاک نعبد و ایاک نستعین چی بود؟ الحمدالله چی بود؟ بسم الله چی بود؟ بعد از این همه حرف و حدیث تازه خدایا من رو ببر اول راه، اول راه؟
ویژگی اصلی صراط، قوام دهنده بودن است
اول راه رو به من نشون بده خدایا راه کجاست اول راه کجاست راه رو به من نشون بده من رو بگذار اول یک راهی کدام راه؟ اول هر راهی؟ بالاخره شما قبل از این هم تو یه راهی بودی، راه به مفهوم عامّش، قبل از این هم بالاخره در یک راهی بودی، من رو بگذار اول یک راهی، کدوم راه ؟ راهی که ویژگیش مستقیم هست طلب کننده ی قِوام، مستقیم یعنی چی؟ یعنی طلب کننده قِوام من رو ببر تو یک راهی که اون راه فضاش، مَنِشش، خاصیتش ویژگیش یه جوری هست که قِوام طلب میکنه تو اون راه بری اون راه خاصیتش یه جوری هست قوام طلب میکنه اهل قوام هستی بسم الله. و ویژگیش یه جوری هست که تو رو به قوام می کشونه تو اون راه باشی مجبوری اهل قوام باشی و باید باشی شما باید وارد اون صراط بشی اون صراط شما رو به قیام میکشونه. آقا من اهل عبادت شدم قیام نکردم؟ نه طبق آیات سوره ی حمد نه تازه طلب می کنی بری در راهی که به قیام کشیده بشی اون راه ویژگیش به شکلی باشه که تو رو به قیام بکشونه به شما قوام بده شما رو استوار کنه شما رو محکم کنه و مرحله به مرحله شما رو به قیام بکشونه شما بری جزء قائمین قرار بگیری خیلی جالبه شما تا عبادت خدا و استعانت از خدا پیش اومدی تازه طلب هدایت به راه میکنی راهی با یک سری ویژگی ها که عنوان اصلی ویژگیش مستقیم هست راهی که قوام دهنده هست طلب قوام کننده هست.
سوره حمد و کل قرآن یعنی دویدن و حرکتی بی‌پایان
در آیه بعد صراط الذین انعمت علیهم غیر المضغوب علیهم و الضالین دوباره توصیف صراط، صراط کسانی که به اونها نعمت دادی نه اونهایی که مورد غضب قرار گرفتند و نه اونهایی که گمراه کنندگان هستند. خب این که توصیف صراط هست درش خیلی بحث هست نکاتی از صراط، فضایی از صراط برای ما روشن میکنه صراطَ اَلَّذینَ اَنعمتَ عَلیهم اون صراطی که مربوط به اَلَّذینَ اَنعمتَ عَلیهم هست خب بریم تو صراط چی بشه؟ خدایا بهشت کو؟ من این همه عبادتت رو کردم این همه استعانت از تو کردم تو در سوره ی حمد داری به من یاد میدی اینجا رسیدی تازه باید بیای تو راه خب اومدیم تو راه بهشتت کو؟ معنای از بهشت اینطور نیست که خب تا یه دوره ای شما حرکت میکنی جلو میای عبادتی میکنی رفتارهایی انجام میدی بعد خداوند شما رو میبره در یه باغ و بوستانی حالا در اون باغ و بوستان خوش باش نه آقاجون این داستانها خبری نیست کلی رفتار انجام بدی تازه میرسی اول راه، راه بی پایان راهی برای دویدن راهی برای روز به روز قوام دار شدن از این نظرسوره ی حمد یعنی سوره ی دویدن در برخی روایات هست که کل قرآن در سوره ی حمد هست سوره ی حمد یعنی دویدن کل قرآن یعنی دویدن کل قرآن یعنی حرکت کل قرآن یعنی حرکت در راهی که روز به روز در آن قوام دارتر میشوی یه حرکت بی پایان.
مسیر به سوی خدا، مسیری بدون پایان که در هر مرحله‌اش با الحمد الله شروع یک حرکت جدید مطرح است
چرا بی پایان؟ پایان معنا نداره اون طرف خداست اون طرف الله هست پایان یعنی چی اینجا وایستا تموم شد یعنی چی، وقتی یه طرف الله هست چی تموم شد، وقتی یه طرف خدای رب عالمین هست چه چیزی قراره تموم بشه در قرآن مطرح هست وقتی برخی از انسانها به مراحلی از بهشت به مقاطعی از بهشت که میرسند اونجا تازه پاشنه های کفش شون رو بالا میکشند میگن خب الحمدالله رب العالمین وَ آخِرُ دَعْواهُمْ مطلب بعدی شون آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمين تازه پاشنه ی کفش شون رو بالا می کشند انگار اونجا روز از نو روزی از نوع، یک بار دیگه باید معرفت الحمدالله رو ارتقاع بدیم تازه اونجا می فهمند که معرفت الحمدالله یعنی چی، با معرفت الحمدالله حرکت رو باید چگونه آغاز کنیم، تازه اونجا دست شون میاد که اون معرفتی که داشتند الحمدالله رب العالمین اون معرفت الحمدالله معرفت قوی ایی نبود تازه بهش رسیدیم.
محور و فرهنگ سوره حمد، درخواست برای قرار گرفتن در راهی قوام‌دار و بی‌پایان به سوی خدا
بله سوره ی حمد، محور سوره ی حمد اینکه انسان رو برسونه به این فرهنگ که باید در راهی قوام دار قرار بگیری حرکت کنی به فکر اینکه خدایا کی تموم بشه کی بریم در یک باغ و بوستانی اینا رو از ذهنت بریز دور باید بیای طلب این رو داشته باشی اِهدنَا این دعا رو داشته باشی که خدایا من رو در این راه قوام دار من رو در این راه قوام دهنده قرار بده و این فرهنگ رو در خودت قرار بدی ایجاد کنی مقصد تازه دویدن هست آدم خوبی باشی فرهنگ حمد خوبی داشته باشی اهل عبادت باشی اهل استعانت باشی مقصد تازه دویدن هست مقصد نشستن نیست هدف اینکه تازه شروع کنی بدوی، اون هم دویدنی پایدار حرکتی پایدار با قوام چقدر جالب ما مسلمانها حداقل روزی ده بار در نمازهامون این فرهنگ رو مرور می کنیم این فرهنگ رو به خودمون یادآوری می کنیم ما برای این هستیم ما باید اینجوری باشیم انشاءالله که خداوند توفیق بده ما به صراط مستقیم هدایت بشیم در صراط مستقیم قرار بگیریم پایدار، محکم، الا آخر بعد از آخر، الا آخر بعد از آخر، الی آخر حرکت کنیم بر محمد و آل محمد صلواتی بفرستیم اللهم صل علی محمد و آل محمد و عج الفرجهم
